Balkanlar’dan gelen şiir esintisi  
Selim İleri

Zaman Gazetesi  

Çocukluğumun İstanbul’unda göç, gurbet, ‘horlanma’dan, ‘ezilme’den ve ‘baskı’dan uzak tutularak anılırdı. Sonra öyle bir hava estirilirdi ki, hep İstanbul’a göçülmüş, İstanbul’un sevecen ortamında hafiften gurbetler hissedilmiş; fakat İstanbul’dan… Türkiye’den hiç göç edilmemiş… Pek öyle olmadığını edebiyatın tanıklığı gösterecek.  



Interactive toolbox  

Video    Photo    Audio  

Printează   Trimite unui prieten  

Comentează articolul de mai sus  

Read comments  

   

                               

Reşat Nuri Güntekin’in bir hikâyesi var: “Kirazlar”. Söylemek, anlatmak, yazmak tutkusuyla beni ilk tanıştıranlardan biri olmalı diye düşünüyorum; bana öyle geliyor ki, sanki “Kirazlar”la başladı.

Dekor, 1955 sonrasının Cihangir’inde bir apartmanın giriş katı; hem yemek odası hem oturma odası gibi kullanılan odada, sedirimsi somya, yemek masası, birkaç iskemle, bir sehpada radyo, radyolu sehpanın bitişiğinde kırış kırış maroken koltuk. Annem koltukta oturuyor, ben ‘divan’ dediğimiz sedirimsi somyede. Okuma yazmayı nihayet sökmüşüm, kemküm okumalar bitmiş, artık “su gibi” okuyorum. Bu akşamüzeri de, anneme, Okuma Kitabı’mızdaki “Kirazlar” hikâyesini yüksek sesle okuyorum…

“Kirazlar”! Şimdi uzak bir yankı gibi o tanıtış: “Bunlar Rumeli muhacirlerindendir…”

Muhacir sözcüğünü öylece öğreniyorum: Doğup büyüdüğü toprakları bırakmak zorunda kalıp, başka, bir bakıma yabancı topraklara göç etmiş olanlar.

“Kirazlar”da beni Zehra’nın acıklı hikâyesi mi yıllar yılı etkiledi, muhacirlik mi, kestiremem; hiçbir zaman çözemedim. Bildiğim ve yaşadığım, “Kirazlar”ı unutamamış olmamdır. Yarım yüzyıldır benimle birlikte, derin sızısını şimdi de duyuyorum. Doğup büyüdüğün topraklardan ayrılmak, sonra da Zehra gibi, İstanbul’un bir köşesinde, o eski bahçelik İstanbul’da, kiraz ağacından… Fakat gerisini yazmak istemem.

Yenilerde, iki antoloji yayımlandı: Balkanlar’da Türk Çocuk Hikâyeleri ve Balkanlar’da Türk Çocuk Şiiri. Hazırlayanlar, Mustafa İsen, Reyhan İsen, Ayşe Esra Kireççi ve Tûbâ Işınsu Durmuş. Antolojiler Varlık Yayınları’nın armağanı. Şiirlerin önsözünün son cümlesiydi, beni yıllar öncesine, “Kirazlar”a alıp götüren; bir kez daha “Kirazlar”ın dile getirdiği için yüreğimi yakan:

“(…) biz, şiirleri okuyacak çocukların göç, horlanma, ezilme, gurbet, baskı gibi kelimeleri artık sadece kitaplarda görmelerini arzu ediyoruz.”

Çocukluğumun İstanbul’unda göç, gurbet, ‘horlanma’dan, ‘ezilme’den ve ‘baskı’dan uzak tutularak anılırdı. Sonra öyle bir hava estirilirdi ki, hep İstanbul’a göçülmüş, İstanbul’un sevecen ortamında hafiften gurbetler hissedilmiş; fakat İstanbul’dan… Türkiye’den hiç göç edilmemiş…

Pek öyle olmadığını edebiyatın tanıklığı gösterecek. Bir gün Refik Halid Karay’ın “Eskici” hikâyesiyle karşılaşacağım. Orada Türkçe sürgündedir. Küçük bir çocukla ihtiyar bir eskicinin, birbirlerine Türkçe’de kavuşmalarını anlatan hikâye, bizim kuşağın gönlünü titretmiş olmalı ki, yaşıtlarıma “Eskici” der demez, o sıtma yine saltanat kurar. Meselâ, geçen yıl, “Eskici” üzerine Füsun Akatlı harikulâde bir deneme yazdı.

Refik Halid, İstanbul’dan, Türkçe’den göçenleri dile getiriyordu. 1970’lere iyice yaklaştığımızda, Füruzan unutulmayacak bir öykü yazdı ve o dönemin en güzel edebiyat dergilerinden Yeni Dergi’de yayımladı: “Edirne’nin Köprüleri”. Derin özlemlerle, “Kirazlar” hatırasını uyandıran “Edirne’nin Köprüleri” Türk hikâyesinin doruklarındandır. (”Dalları sokağa taşan armut”u yazmadan önce, Füruzan’ın hikâyesini yeniden okudum ve yazarın o kadar ağırbaşlı merhameti karşısında kalakaldım.)

Behçet Necatigil, Edebiyatımızda Eserler Sözlüğü’nde, Parasız Yatılı maddesinde, “Edirne’nin Köprüleri”ni şöyle yorumlar:

“Edirne’nin Köprüleri’nde Yugoslavya göçmeni seksenlik bir ninenin (Âdile Hala) hayat hikâyesi, kız torunlarından biri tarafından, canlı göçmen ağzı konuşmalarla güçlendirilerek anlatılır. Anlatan kızın babası, iki yıl önce ölmüştür; mezbahalarda çalışan büyükamcası Hasan (ninenin ikinci oğlu), yengesi Naciye, kızları Sabahat vb. İstanbul’da Çarşamba taraflarında bir evde, bırakıp geldikleri toprakların özlemi içinde, gene de memnun mutlu, iyi kaynaşmış, sevgi saygı dolu bir aile çevresini oluştururlar.”

Öyledir, küçük umutlar bile vardır ‘yarın’ için. Fakat nasıl bir sızı bırakır, okunup bittiğinde, “Edirne’nin Köprüleri”! Göçlerin sancısı bir türlü dinmez; hep o, “bırakıp geldikleri toprakların özlemi içinde”…

Balkanlar’da Türk Çocuk Şiiri’nde, benden bir yaş küçük, Üsküp doğumlu Suat Engüllü’nün -Behçet Necatigil inceliğindeki- eseri, “Armut Ağacında Öten Kumrunun Anlattıkları” şüphesiz ki bir başyapıt. Sizlerle paylaşmak için alıntılıyorum:

Dalları sokağa taşan armut ağacına,

Bir kumru gelip konardı her sabah,

Arap şarkısı gibi bitmek bilmeyen

İçli içli ötüşüne başlardı sonra.

Büyülü kızıllığıyla şafak sökerken,

Yine bir sabah erken erken,

Konuverdi armut ağacına kumru.

Bir hüzünlü bir hüzünlü öttü ki sormayın…

Henüz dağılmadan tedirginliği,

Kumrunun ötüşündeki hüznün,

Geldi dayandı kapıya / yelesi pırıl pırıl,

Yağız atın koşulduğu araba.

Belliydi, son haddini bulmuştu,

Kaç gündür evde süregelen telaş.

Çeyiz sandığı, konsol, sofra,

Döşekler, yorganlar, halılar,

Dört sandalya, baba yadigârı masa,

Ve birşeyler daha yüklendi arabaya

Apar topar.

Evde kimin yüzüne takıldıysa gözüm,

Hepsi üzgün, ağızlarına kilit vurmuş dersin.

Kucaklaşıldı, helallaşıldı sonra,

Sonra deh dedi sürdü arabayı arabacı.

Ardından yürüdüler ağır ağır, ezginlikle,

Ninem, babam, annem, halam ve oğlu…

Anılarımdaki güllere bakılacak olursa

Aylardan mayıstı ve biz çocuklar,

Bakakaldık ardlarından, olanlardan habersiz,

Ama bir şey kopuyordu sanki içimizden,

İşte bu duyguyla uzun uzun el salladık.

Öğlene doğru ninem döndü,

Daha da kocalmış,

Babamla annem döndü,

Gözleri hâlâ nemli.

Şimdi sormanın vakti değildir diye,

İçimde büyüyen çocukça bir merakla

Bekledim, bir şey sormadım kimseye.

Halamla oğlu gelmediler o gün,

Gelmediler…

Ertesi gün de, daha, daha ertesi gün de…

Yedi yaşında bir çocuktum henüz,

Ve aklım kesmiyordu her şeyi belki,

Ama, İstanbul’un sözünü etmeleri,

Tiren demeleri yettiydi. Ne hikmet…

Dalları sokağa taşan armut ağacını,

Bir cömertliktir bürümüştü o yıl. Hayret!

Hep bekledik halamın oğlu gelir diye,

Gelir tırmanır diye bekledik,

Çocukça bir içtenlikle…

Oysa ne halam döndüydü ne de oğlu.

Arap şarkısı gibi bitmek bilmeyen,

İçli içli ötüşünü artık özlediğimiz

Kumru da gelip konmadı bir daha,

Dalları sokağa taşan armut ağacına.

Yalnızca çok duyarlı bir şiir mi? Yoksa, kara siyasetlerin sağırduyarlığına bir itiraz mı? (Gözümün önünden, bilmem neden, çocukluğumun Kadıköyü bahçelerinden sokaklara taşmış, dalları meyve dolu ağaçlar geçip gitti, armutlar, erikler, kirazlar…)

İstanbul’daki halayla oğlunun hikâyesi, “Edirne’nin Köprüleri”nde olduğunca, küçük, kırık umutlar barındırdı mı? Yoksa, Muzaffer Buyrukçu’nun, göçmen ailesi romanı Kavga’daki gibi acılar mı kuşandı? Şair söylemekten uzak durmuş.

Günlerdir Suat Engüllü’nün şiiriyle yaşıyorum.

Balkanlar’daki -Makedonya’dan Gagavuzlar’a- Türkçe edebiyatın özlü incelemelerle değerlendirildiği bu iki antolojiyi, yüreği donmamış büyüklere de salık veririm. Engüllü’nün hikâye antolojisindeki “Lale” masalını da özellikle anarak.



16 July 2008, Wednesday


SELIM İLERI