31 Mart ayaklanması
Yalçın BAYER
ybayer@hurriyet.com.tr

13 Nisan 2008

RUMİ takvimle 31 Mart 1325’te, bugün kullandığımız miladi takvimle 13 Nisan 1909’da tarihimizin en büyük gerici ayaklanması olan ’31 Mart Vakası’ yaşanmıştı.


Bu tarihten 9 ay kadar önce, 24 Temmuz 1908’de ’İkinci Meşrutiyet’ ilan edilmiş ve Padişah 2’nci Abdülhamid’in 33 yıllık baskı yönetimine son verilmişti.

Meşrutiyet devrimini gerçekleştiren İttihat ve Terakki Cemiyeti, siyasal gücü tam anlamıyla eline almamış, görece bir çoğulculuk ve özgürlük ortamında her kafadan bir ses çıkar olmuştu.

Muhalefetteki muhafazakár siyasal odaklar, el altından gerici güçleri kışkırtıp özendiriyor, bir yandan da devrin süper gücü İngiltere ile dirsek teması kuruyorlardı.

Derviş Vahdeti ismindeki bir Nakşi, yayımladığı Volkan Gazetesi’nde açıktan ayaklanma çağrılarına başlamış ve özellikle İstanbul’daki ağırlıkla alaylı subay ve çavuşlardan kurulu I. Ordu birlikleri üzerinde etkili olmuştu.

13 Nisan 1909 sabahı Taşkışla’daki 1. Ordu birlikleri ayaklandılar. Önlerine çıkan mektepli subayları öldürerek, önce Galata Köprüsü’ne indiler; şafak sökünce de Ayasofya Meydanı’ndaki Meclis-i Mebusan binası önünde toplandılar.

Saatler ilerledikçe durum ağırlaşıyor, Padişah 2. Abdülhamid’den de Babıáli’deki hükümetten de hiçbir tepki gelmiyordu. Ayaklanmacı kara kalabalığın İstanbul’da duruma hákim olmaya başladığı görüntüsü ürküntü veriyordu.

HAREKET ORDUSU

Ayaklanma haberi Edirne, Selanik ve Manastır’daki 2. ve 3. Ordu birliklerine ulaştığında, durumun basit bir güvenlik sorunu olmadığı, yaygın bir gerici başkaldırının yaşanmakta olduğu değerlendirmesi yapıldı.

Selanik’teki 3. Ordu’nun kurmay başkanı Önyüzbaşı Mustafa Kemal Bey, İstanbul’dan gelen telgrafı okur okumaz inisiyatifini kullanarak, adını da kendisinin koyduğu öncü bir birliğin, Hareket Ordusu’nun hazırlıklarına başladı.

Ordu komutanı Mahmud Şevket Paşa’da gözlemlediği duraksamaya şu sözleriyle son verdi:

"Bu isyanı basit bir isyan hareketi olarak görmek, aldanmaya neden olabilecektir. Ülkenin çeşitli yerlerinde ayaklanmalar olduğu, gelen şifrelerle anlaşılmıştır. İsyan, üç-beş isyancının işi değildir. Olağanüstü geniştir, planlanmıştır, dayanakları vardır. Durum öyle gösteriyor ki, arkalarında içten ve dıştan yüksek mevkilerden kışkırtmalar vardır. Soruna yalnızca güvenliğin sağlanması açısından bakmak hatalı olacaktır görüşünü de korumak istiyorum. Bunun derinliklerine inilmelidir. Bugün güvenliği sağlasanız bile yarın tekrar ortaya çıkmayacağının garantisi nedir? Bu isyanın elebaşıları bu gerici hareketi başlatırlarken ulusun hassas düşünceleri üzerinden hareket etmişlerdir. Yarın da, öbür gün de aynı şeyi yapacaklarından emin olabilirsiniz."

İSYANIN ARKASINDAKİLER

"Bu isyancılar arkalarına başka kuvvetleri de almışlardır. Onların verdiği destekle kendilerini olduklarından daha güçlü sanmaya başlamışlardır. Sanırım ki bu hazırlık uzun zamana dayanmıştır. Yapılacak soruşturma bunu kanıtlamaya yetecektir. Önce bu isyan zaman geçirilmeden bastırılmalıdır. Daha sonra kendilerini güçlü sanarak bu isyanı çıkaranlar hakkında kovuşturma yapılıp isyanın derinliklere inen kökleri ortaya konulmalıdır. Ve hemen İstanbul’a girilerek, gereken önlemlerin alınması zorunlu olduğu gibi, bu zihniyete gereken ders de verilmelidir. Düşüncem şöyledir: Yeterince zaman kaybedilmiştir. Hemen harekáta geçmek zorunlu ve önemlidir."

Önyüzbaşı Mustafa Kemal’in bu net irdelemelerinden sonra zaten İstanbul üzerine derhal harekete geçip ayaklanmayı bastırarak Meşrutiyet’i ve hürriyeti koruma eğilimindeki ilerici birlikleri durdurmanın olanaksızlığını kavrayan Mahmud Şevket Paşa, beklenen emri verir.

Önüne geçilmez bir hırsla ve kararlılıkla hızla İstanbul’a yürüyen 2. ve 3. Ordu birliklerinden seçkin bir kuvvet, Hareket Ordusu adıyla başkente girer. 9 güne yayılan şiddetli çarpışmalardan sonra 22 Nisan 1909’da ayaklanma kesin olarak bastırılır. Başta Derviş Vahdeti olmak üzere ayaklanıcıların elebaşıları hızla yargılanır ve birçoğu asılır. Padişah 2. Abdülhamid tahttan indirilerek, Selanik’e sürgüne gönderilir.

Şimdi insan düşünmeden edemiyor: 99 yıl sonra bugün ’31 Mart’lar gündemimizden tamamen düşmüş ve yakın tarihin bir karabasanı olarak mı kalmıştır?

Üzerinde uzun uzun düşünmeye değer!

Aziz Naci DOĞAN