Hatirlamanin isiginda Edirne

 Cemaleddin Uslu / Edirne MHP Milletvekili
Dünya Gazetesi 23 Kasim 2007

Osmanli Devletine 92 yil baskentlik yapan ve buram buram tarih kokan Edirne, Anadolu
ve Balkanlar arasinda köprü islevi gören cografi yapisiyla birlikte kültürlerin
bulustugu, kaynastigi ve gelistigi bir merkez konumundadir. Tarihi, yasanilanlarin
resmi kaydi olarak kabul edersek eger, içerisinde insana, insan yasantisina dair
birçok bilgiler sundugunu görürüz. Önemli olan, yasanilanlardan sonuçlar çikarip,
bugünümüzü sekillendirmede tarihin isigina basvurmaktir. Her seyin hizla degisime
tabi oldugu günümüzde, hatirlamanin da güçlestigini görüyoruz. Hatirlamak için ise
süreklilik sarttir. Hatirlama yolcuguna Edirne'den bakarak, bugünümüzü
degerlendirelim.
Besir Çelebi risalesindeki kayitlara göre Edirne'yi ilk fetheden Sari Saltuk
Sultan'dir. Daha sonra Gazi Ulu Bey olmustur. Bundan sonra Murat I tarafindan kalenin
yönetimi Lala Sahin Pasa'ya birakilmis ve Edirne Rumeli Fütuhatinda basrolü oynayan
hareket üssü haline gelmistir. Sonra yapilan birçok harekatlar, örnegin: Yildirim
Bayezid'in Istanbul'u Kusatma Harekati gibi, Edirne'de yürütülmüstür. Yildirim
Bayezid'dan sonra Edirne, sehzadelerin birbiriyle olan mücadelelerine sahne olmus,
önem kazanmistir. Büyük Sehzade Emir Sultan tarafindan Osmanli Hazinesi, Ankara
Savasi'ndan sonra Bursa'dan Edirne'ye tasinmis, ülke buradan yönetilmistir. Daha
sonra Edirne'de 2 yil 7 ay kadar Mustafa Çelebi saltanat sürmüs; Selanik Istanbul ve
Pravadi Seferleri buradan baslamistir. Ayrica Musa Çelebi Edirne'de kendi adina para
bastirmistir. Ölümünden sonra Düzmece Mustafa Trakya'yi ve Edirne'yi ele geçirdi ve
burada adina para bastirdi. Murat II zamaninda Edirne ve çevresi imar yönünden
ilerledi ve önemi artti. Yeni binalar, köprüler, hanlar, hamamlar insa edildi.
Uzunköprü(Cisr-i Ergene) ilçesi kuruldu. Murat II, Segedin barisindan sonra kendisi
bazi sadik adamlariyla Manisa'ya çekilerek tahti Oglu Mehmet'e (Fatih Mehmet)
birakti. Ancak bir Haçli Ordusunun harekete geçmesi üzerine Edirne'ye geldi, orduyla
birlikte Varna'ya gitti. Varna'da Haçli Ordusunu büyük bir bozguna ugratti.(1444)
Sonra tahtini tekrar ogluna birakti. Murat II(5 Subat 1451'de) ölünce oglu Manisa'dan
Edirne'ye geldi ve Istanbul'un fethi ile hazirliklari burada yapti. Ilk harekâti
buradan baslatti.
1453'te Istanbul'un alinisi Edirne'nin tarihinde bir dönüm noktasi oldu. Fatih Sultan
Mehmed'in yönetimi Süleyman Bey'e birakip Edirne'ye döndü. Bundan böyle Edirne
Balkanlardaki fetihlerin merkez ve harekat üssü haline gelmekle kalmayip büyük imar
görerek Sehzade Beyazit ve Mustafa'nin Saray'i Cedid (Yeni Saray)'teki sünnet
dügünleri gibi büyük sosyal ve ekonomik olaylarinda merkezi olma hüviyetini kazandi.
Edirne birçok mücadeleye de sahne oldu Bunlardan biri de Gedik Ahmet Pasa'yi Edirne
sarayinda idam ettiren Beyazit II ile oglu Selim I arasindaki mücadeledir. Beyazit II
Sehzade Selim'in iddialari üzerine Divani topladi. Sehzade'ye Semendere Sancagi
verildi. Selim I Edirne'ye yürüdü. Beyazit II'nin tahti Sehzade Ahmet'e devretmesi
mümkün olmadigindan Selim I'in hükümdar olmasina riza gösterdi. Daha sonra Edirne'de
Safariler ile savas karari alip buradan hareket etti. Seferde Saruhan Valisi Sehzade
Süleyman'i Rumeli'nin muhafizi görevi ile Edirne'de birakti. Sonralari bu bir usul
haline geldi. Kanuni Sultan Süleyman devrinde, 1458 Seferinde Sehzade Selim ve 1553
yilinda Sehzade Beyazit Edirne muhafizliginda kaldilar. 16. yy.da Edirne'nin
gelismesi daha da artti. Padisah çok vakitlerini burada geçiriyordu. Yalniz yüzyilin
sonuna dogru Kürt Abdal olayi (1586)ve Avusturya Seferi sirasinda siniflar arasi
çarpismalar(1595) sehirde huzur ve sükûnun bozulmasina yol açti.
17. ay'da Edirne'ye karsi ilgi daha da arttigindan yüzyilin ikinci yarisi sehrin
tarihinde önemli bir dönemdir. Mehmet IV Edirne'yi ikinci bir devlet ve yönetim
merkezi yapti. Saray-i Cedide (Yeni Saray) ve bazi köskler bu dönemde yapildi. Birçok
elçiler bu dönemde burada kabul edildi; bu sefer buradan hazirlanip buradan
baslatildi; birçok sünnet dügünleri buradaki saraylarda yapildi. Muhasip Mustafa Pasa
ile Padisahin kizi Hatice Sultan'in dügünü burada yapildi. Süleyman II ordu ve
yönetimde bazi düzenlemeler yapti. Süleyman II yerine geçen Ahmet II Eski Camiide
kiliç kusandi.(1690) Ancak bundan böyle Edirne eski önemini kaybetti. Daha sonra
padisah olan Mustafa II'de uzun süre Edirne'de oturup devlet islerini buradan
yönetti. Tarihi "Edirne Vakasi" olarak adlandirilan bas kaldirma sonunda Sadrazam
Mehmet Pasa azledilerek sürüldü. Seyhülislam Feyzullah Efendi öldürüldü. Padisah
Mustafa III tahtan indirildi ve Ahmet III Padisah ilan edildi. 18. yy Edirne'nin
gerileme devridir. Bu yüzyil ortalarinda dogru meydana gelen büyük yanginda (4 Temmuz
1745) 60 kadar mahalle harabeye çevrilmistir. 1751 Agustos'un da meydana gelen
depremde de pek çok bina yikilmistir. Sehir bugünkü olayin açtigi yaralari uzun süre
kapatamamistir.
1768-1786 seferlerinde Edirne yine harekat üssü olmus fakat savaslar yenilgi ile
sonuçlanmistir. Selim III'ün Islahat Haraketleri Devrinde kent, bazi ihtilal ve
olaylara sahne olmustur. 1801'de Rumeli'deki durumu düzelmekle görevlendirilen Rumeli
Valisi Hakki Pasa Edirne'de mütegallibenin baski ve nüfuzunu kiracak biçimde harekete
geçince Rumeli Ayâni ve derebeylerinin muhalefeti ile karsilasti. Bu olay üzerine
ayni göreve getirilen Ömer Pasa durumu yatistirmayi basardi. 1806 yilinda "Edirne
Kiyami" diye adlandirilan ikinci bir "Edirne Vakasi" meydana geldi. Nizam-i Cedid
teskilatinin Rumeli'deki basarisini engellemek isteyen Dagdevirenoglu ve diger Rumeli
Ayâni reform hareketinin degerlerinden Kadi Abdürrahman Pasaya karsi Edirne'de
toplanarak fesat ve hizip hareketine giristiler. Fakat bazi pasalarin gayretleriyle
olay yatistirildi. Yeniçeriligin kaldirilisi da Edirne'de bazi karisikliklara yol
açti. 1828-1829 Osmanli-Rus Savasi sirasinda Edirne, etrafindaki istihkamlarin
bitirilmemis olmasi ve çesitli nedenler yüzünden Rus isgaline ugradi. Bazi ileri
gelenler Edirne'de yaptiklari toplantida Ruslarla savasmayi uygun gördüler. Edirne
1829'da Ruslarin isgaline ugradi. Prusya Seferi'nin araya girmesiyle Edirne Barisi
diye anilan anlasma imzalandi(Eylül 1879)
1877-78 Osmanli-Rus Savasinda Plevne'nin düsmesinden sonra Balkanlarin kuzeyinde
harekat sahasi olarak Edirne'de büyük bir ihtiyat grubu bulundurmak mümkün olmayinca
Tuna Sark Ordusu Kumandani Süleyman Pasa Sofya ile Balkan geçitlerindeki askeri
birlikleri Edirne'de toplamak istedi. Saray buna izin vermeyince Balkanlarda savunma
savaslari vardi. Ruslar Edirne ile Filibe'nin baglantisini kesmek amaciyla Sipka
Balkani'nin çesitli yönlerinden tearuza geçtiler. Veysel Pasa Kolordusu Sipka da esir
edildi. Ruslar, Baris teklifini oyalayarak hücumlarina devam ettiler. Edirne yolunu
tehdit altinda bulundurdular. Rus ve Bulgar mezalimine ugrayan bütün Islam ahalinin
Edirne'ye dogru göç etmesi tavsiye edildi(1878).Bu kargasalikta Rus Grandükü Nikola,
Kizanlik kasabasi yakinlarinda baris esaslarini görüsmek üzere bulusacagini belirti.
Rus Ordusu Edirne'ye girmeden evvel sarf edilen çabalar bir yarar saglamadi,
Edirne'ye girildi. (20 Ocak 1878) Kizanliktaki görüsme esaslarina göre bir anlasma
imzalandiysa da sehir 13 Mart 1879'a kadar Rus isgalinde kaldi. Bu devrede sehrin
birçok semti bastanbasa harap oldu.
1912 yilinda toplanan Balkan Devletleri 22 Eylül'de Osmanli Ülkesine hücuma karar
verdiler. Edirne- Kirkkilise hattinda hücuma geçen Bulgar ordulari tarafindan bazi
basarilar elde edildi. Fakat Edirne'yi bir baskinla elde etme girisimleri sonuçsuz
kaldi. Sark Ordusu Çatalca'da savasirken, Sükrü Pasa kumandasindaki birliklerde
Edirne'yi Bulgar kusatmasina karsi basariyla savundu. Bir süre sonra mütakere yapildi
ise de sonuç vermedigi gibi, Edirne yakinlarindaki savas daha da siddetlendi. Sükrü
Pasa komutasindaki birliklerle basarili savaslar verdi; 26 Mart'a kadar dayandi fakat
dayanma imkani kalmayinca teslim oldu. Temmuz 1913'te Balkanlarda Bulgar'lara karsi
bir durum dogunca Berlin Sefiri Mahmut Muhtar Pasa Edirne'yi almak üzere harekete
geçmek konusunda uyarida bulundu. Osmanli Meclis-i Mebusan'i toplayip ordunun Edirne
üzerine gönderilmesini kararlastirdi. Ingiltere bunu siddetle protesto etti. Buna
ragmen Enver Pasa kumandasindaki birlikler 22 Temmuz'da Edirne'ye girdi. (Mustafa
Kemal bir gün sonra ordusu ile Edirne'ye girdi) Büyük devletlerin baski ve tehdit ile
Türkleri Edirne'den çikarma çabalari sonuçsuz kaldi. (10 Agustos 1913 imzalanan
Bükres Anlasmasi, fiili duruma hukuki bir sekil verdi
I. Dünya Savasi'ndan sonra Edirne Yunan isteklerine karsi varligini korumak amaciyla
önce Trakya Pasaeli Cemiyeti bünyesinde çalisti. Sonra Anadolu ve Rumeli Müdafa-i
Hukuk Cemiyeti hareketlerine katildi. Yunanlilarin 1920'de Edirne'yi isgalleri
Mudanya Mütakeresine kadar sürdü. 25 Kasim 1922'de sehir Türk heyeti tarafindan geri
alindi.
II. Dünya Savasi'nda Alman ordularinin Balkan ülkelerini isgali sirasinda sikintiya
düsen sehir sonradan yavas yavas gelismeye basladi. Edirne Osmanli Imparatorlugu'nun
(XX. yy basi) Meriç Irmagi asagi çigirinin iki tarafindaki topraklara yazilan büyük
bir Vilayetin merkeziydi. Balkan Harbinden sonra Bati Trakya'da ise eski sancaklarin
Vilayet (II) haline konulmasi sonunda, simdi yalniz asagi Meriç Vadisi'ni boylayan
serit üzerindeki topraklar yol almaktadir. 1361'den beri Anadolu'nun Avrupa'ya açilan
kapisi ve karar merkezi niteligini de koruyan ve 640 yildir Balkan baglantisinin
önemli bir halkasini olusturan bu anit kent, Balkanlardaki her türlü sosyal, politik
gelismenin ve savaslarin etkisini yüreginde hissetmistir.
Tarihin isiginda bugünümüzü degerlendirdigimizde, sorun olarak görülen birçok seyin
aslinda tarihin sayfalarinda cevabinin oldugunu, bu anlamda da tarihe tekrardan
bakmamizin faydali olacagini düsünüyorum. Bugünümüzün arka bahçesi konumunda olan
tarihimizi tekrardan hatirlayarak, günümüzün kosullari içerisinde yeniden insa
edilmesi gerekiyor. Kentlerin simasina ve insanlarina yansimistir tarihi. Osmanli
zaferinin simgesi olan mimarideki saheserlerin yani sira ayni zarafeti Edirneli
hemserilerimin de tasidigina inaniyorum. 25 Kasim Edirne'nin düsman isgalinden
kurtulusunun 82. yildönümünde tüm Edirneli hemserilerimin kurtulus günün kutlar selam
ve saygilarimi sunarim.